Kilka słów o góralach
„Górale są jedną z najwyborniejszych odmian polskiej rasy. Lud to po prostu genialny, cudownie nadający się do cywilizacji. Nadzwyczajna inteligencja połączona z wielką rozwagą, nie zabijającą jednak ani lotności pojmowania, ani wrażliwości na zjawiska i wpływy zewnętrzne: wrodzona wytworność obyczajów i stosunków, dzielność, energia i sprawność czynów są przymiotami górali, które uderzały wszystkich ludzi począwszy od Staszica” – tak pisał o góralach Stanisław Barabasz, pierwszy dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem.
Autor Nowych Aten, pierwszej encyklopedii polskiej, wsławiony prostą definicją konia, ksiądz Benedykt Chmielowski pisał: „górale to lud owsianym tylko żyjący chlebem, muszkiet cieszynką zwący i siekierkę noszący”. Obecnie górala dostrzega się przez pryzmat jarmarczno-pamiątkarskiej ludowej sztuki, jako osobę o orlim nosie, odzianą w kapelusz z piórkiem, bogato haftowane spodnie, serdak, białą koszulę i cuchę, w kierpcach, z ciupagą w ręce, przepasaną szerokim pasem. Słyszeliśmy też coś niecoś o słynnych bójkach góralskich, każdemu kto wynajmował kwatery prywatne znana jest pazerność gazdów, o uszy zaś często obija się muzyka i gwara. Z całą pewnością mieszkańcy Podhala z dumą odcinają się od ceprów, czyli miejskiej turystycznej stonki, i „Lachów” – sąsiadów z Sądecczyzny.
Na czym tak naprawdę polega ich odmienność?
Pochodzenie
Na powstanie kultury Podhala złożyły się dwa główne czynniki. Pierwszy to wędrówka rolniczej ludności nizinnej na tereny podgórskie, zarówno z północy, jak i z południa. Podstawowa fala migracyjna szła w góry od co najmniej XI w. z ziemi krakowskiej i sandomierskiej, zasiedlając doliny. Tatry zaś w XIV-XV w. dostały się pod wpływ wołoskiej organizacji pasterskiej, która od XIII w. rozprzestrzeniła się na obszarze Karpat. Oznacza to, że ludność polska uległa przemieszaniu z migrującymi od południa i wschodu, z terenów Siedmiogrodu, grupami pasterzy wołoskich. W praktyce byli to Rumuni, prawdopodobnie z domieszkami krwi ludności albańskiej i południowo słowiańskiej. Od końca XIV w. pasterze przeszli powoli na osadnictwo stale i ulegli slawizacji na skutek zderzenia z ludnością wiejską. Krzyżowanie się i wzajemne przenikanie mentalności, obyczajów, stylu życia wytworzyły więc w XVIII w. to, co określa się jako kulturę góralską Podhala. Podobnie powstały inne grupy górskie -Huculi, Łemkowie, Bojkowie oraz górale słowaccy. Specyficzna duma wywodzi się z zaznaczania odrębności. Jeszcze do niedawna nazwanie górala „Lachem” uznawane było za obrazę.