Tatry – Geologia
Geologia. Dla badacza dziejów Ziemi Tatry są obiektem szczególnie wdzięcznym, gdyż na małym obszarze skupiają wszystkie problemy, wiążące się z budową wielkich gór fałdowych typu alpejskiego.
Najogólniej biorąc, są one zbudowane ze skał krystalicznych (granity, gnejsy, łupki metamorficzne) i osadowych (wapienie, dolomity, piaskowce itp.). Z granitów zbudowane jest główne wypiętrzenie Tatr Wysokich, j. granitów, gnejsów i łupków łyszczykowych — gmach Tatr Zachodnich. Cały ten blok zwany jest w nauce trzonem krystalicznym. W skałach osadowych zostały wymodelowane Tatry Bielskie, rejon Siwego Wierchu, reglowe partie Tatr Wysokich, wreszcie większa część pn. stoków Tatr Zachodnich, a na pewnym odcinku i ich grzbiet główny. Wiek granitoidów Tatr Wysokich obliczono ostatnio na 310—315 milionów lat, wiek skał w obrębie tzw. wyspy krystalicznej — na 400 do 415 milionów lat. Silnie zmienione skały trzonu Tatr Zachodnich zdają się być jeszcze starsze.
Główna masa tatrzańskich skał osadowych powstała w okresach triasowym, jurajskim i kredowym, przeważnie osadzając się na dnie mórz. Alpejskie ruchy górotwórcze spowodowały ich pofałdowanie i przesunięcie z pd. na pn. w postaci wielkich płaszczowin, częściowo ponad trzonem krystalicznym. Najdalszą drogę — znad obecnego górnego Hronu — odbyła seria reglowa górna, nieco bliższą — dolna. W partiach „wierchowych” wyróżniamy tubylczą (autochtoniczną) pokrywę osadową zbudowaną z utworów permo-mezozoicznych (tzw. seria Kominów Tyłkowych) oraz dwa nadległe fałdy leżące: niższy fałd Czerwonych Wierchów i wyższy fałd Giewontu. Na skałach osadowych tych fałdów spoczywają oderwane od krystalicznego calca wiekowo starsze od nich płaty granitów i skał metamorficznych, w postaci czap tektonicznych (w masywie Czerwonych Wierchów i Szerokiej Jaworzyńskiej) oraz tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej.
W epoce lodowej całe Tatry uległy zlodowaceniu w 3 lub raczej w 4 nawrotach. Lodowce pogłębiły wydatnie rzeźbę Tatr, a doliny zasypały materiałem morenowym (warto pamiętać, że w Tatrach rozwinięte są przede wszystkim moreny ostatniego zlodowacenia, starsze utwory morenowe ocalały w niewielu miejscach, np. na Hurkotnem). W zboczach powstały stromościenne kotły, których dna — gdy 10 000 lat temu ustąpiły ostatnie lody — wypełniły cudowne tatrzańskie jeziora.